Unsurun Adı:
Dağküplü Dokuması
Unsurun Bilinen Diğer adları: Unsuru Uygulayan Grup, Topluluk ve Kişiler:
Sarıcakaya İlçesi Dağküplü Köyü kadınları (manav köyü).
Unsurun Kısa tanımı: Mekikli dokuma atkı ve çözgü ipliklerinin dikey açı yapacak şekilde, birbirinin altından ve üstünden geçirilmesiyle ortaya çıkan düz yüzeyli bir üründür.
Dağküplü köyünde sadece kadınlar tarafından yaklaşık 40 cm eninde bez dokunabilen el tezgahlarında yapılan bu dokumada, pamuk ya da ipek ip kullanılmaktadır. Pamuk ip boyanmadan, ipek ip ise ipek böceğinin dışkısından elde edilen bir sıvı ile yeşil renge boyanarak kullanılmaktadır.
İpek iple örtme denilen, kadınların evlerinin dışına çıktıklarında yazmalarının üstüne örttükleri, bele inecek kadar uzun ve geniş başörtüsü yapılır.
Pamuklu iple hem pamuklu örtme, hem de peşkir, çarşaf ve göynek denen iç giysi yapılır.
Renkli çözgü pamuk iple yapılan sofra bezi için hazırlanır. Bunun dışında renkli ipler sadece atkı amaçlı kullanılır. Bu nedenle özellikle peşkirlere konan desenler atkı ip ile çözgülük ipler sayılarak yapılır.
Köyde, mikroklima iklim özelliği dolayısıyla bir dönem pamuk da yetiştirilmiş ve dokumalık ipi ailelerin kendisi ekip eğirmiştir. Ancak yaklaşık 50 yıldır çözgülük ip satın alınmaktadır. Renkli ipler ise kişiler tarafından kimyasal nitelikteki boyalarla boyanmakta ya da satın alınmış orlon kullanılmaktadır.
Dokumaların uçları ya da üzerleri farklı şekillerde süslenmektedir. Bu sayede birden fazla el sanatı ya da süsleme tekniği de dokuma sayesinde yaşamaktadır:
-Peşkirlerin uçları dokuma sırasında yapılan renkli iplerle desenlenmektedir.
-Çarşaf, peşkir ve tokalı denen örtmelerin uçlarına pamuk iple bağlama tekniğinde dantel yapılmaktadır.
-Peşkir ve pamuklu genç kız örtmelerinin ucu toka denilen, renkli iplerden yapılmış püsküllerle süslenir.
-Kadın göyneklerinin göğüs kısmı kanaviçe işlenerek ve boncuk oyası ile süslenir.
-İpekli ve yetişkinlerin pamuklu beyaz örtmelerinin ucu, bükme denilen, bükülmüş ince ip gruplarından oluşan sade püsküllerle süslenir.
Köyde, dağ köyü olmasının da etkisiyle geçim kaynağı sorunu yaşanmaktadır. Bu nedenle tarım ya da hayvancılıkla uğraşan ve geniş mera ya da sulu tarımın yapılabildiği ova arazisi olan komşu köyler arasından Dağküplü dokumasıyla öne çıkabilmiştir.
Günümüzde köyde sadece bir kurulu tezgah kalmış olup onda da pamuklu dokuma yapılmaktadır. Köy genelinde dokumacılık artık terk edilmiş bir sanattır. Köyde hala görülen, kullanılan ve satın alınabilen dokumalar ise şu an yaş ortalaması 50 olan eski dokumacıların çeyizlerinden arta kalmış ürünlerdir.
Unsurun Coğrafi Dağılımı:
Eskişehir Sarıcakaya İlçesi ve Dağküplü Köyü.
Unsurun Korunmasına Yönelik Olarak Önerilen Koruma Önlemleri:
-Maddi olarak desteklenmesi,
-Halk Eğitimi Merkezlerinin açtığı kurslarla öğretilmesi,
-Ortaya çıkan ürünlerin satılması için pazar bulunması,
-Geçmişte yapılan ürünlerin günümüze uyarlanması,
-Uygulama alanlarında çeşitliliğin sağlanması sürdürülebilirliği artıracaktır.
Konu ile ilgili ilde bulunan kurum/kuruluşlar (üniversitelerin ilgili bölümleri, araştırma merkezi, enstitü, sivil toplum kuruluşları):
Bu konuda köyde hiçbir zaman bir kooperatif ya da dernek gibi bir örgütlenme, atölye ya da satış mağazası gibi bir iş yeri açılmamıştır. Konuyla ilgili olarak Muhtar Mustafa Zabun meraklılara yol göstermektedir. Köydeki tek kurulu tezgah sahibi dokumacı Fatma Yalçın’dır.
İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Anadolu Üniversitesi Halkbilim Araştırmaları Merkezi
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Halkbilim Araştırma ve Uygulama Merkezi
Eskişehir Kız Teknik Olgunlaşma Enstitüsü Araştırma Bölümü
Unsur ile ilgili bugüne kadar ilde yapılmış faaliyetler:
-Ulusal Eğitime Destek Kampanyası “Oyaların Öyküsü” adlı defilede Sarıcakaya ilçesi Dağküplü dokumalarından oluşturulan koleksiyonun sunumu. (2004)
-Turizm Haftası Kutlamalarında Sarıcakaya ilçesi Dağküplü dokumalarından oluşturulan koleksiyonun sunumu.
-Cumhuriyet Defilesinde Sarıcakaya ilçesi Dağküplü dokumalarından oluşturulan koleksiyonun sunumu.
-Olgunlaşma Enstitüsü bünyesinde Dokuma Atölyesi kurulmuş olup günümüze uyarlanmış, dokunan kumaşlardan kıyafet tasarımlarından koleksiyon ortaya çıkmıştır.
-İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve Eskişehir Kız Teknik Olgunlaşma Enstitüsü işbirliği ile dokuma geleneğini yaşatmak için 4 adet dokuma tezgahı aslına uygun olarak yaptırılmış olup, “Sarıcakaya Dağküplü Kumaş Dokuma Kursu” açılacaktır.
Unsur ile ilgili elde bulunan yayınların listesi:
Yavuz KILIÇ ve Çiğdem KARA, 2008. “Sarıcakaya/Dağküplü Köyü Araştırması:
‘Bu Köyde Dokuma Yok’ “, Gazi Üniversitesi I.Ulusal El Sanatları
Sempozyum Bildirileri, 24-26 Nisan 2008 Ankara.
Ankara: Türk El Sanatları Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları 1, s.290-296.
Genel Dokuma Konulu kaynakça
ÖZBEL, K. Türk Dokuma Sanatından Örnekler Ak Yayınları İstanbul 1984
DALGIÇ, Aysel Türkoğlu Zonguldak İli, Ereğli İlçesi Elpek, Kolan ve Yolluk Dokumacılığı Ankara, 2002-
ONUK, Taciser. 9751616913
Silifke Folkloru :işletmecilik, Dokumacılık, Örücülük, Halk Oyunları
Atatürk Kültür Merkezi Ankara 2004-
GÖRGÜNAY-Kırzıoğlu, Nerim 9751725658 Altaylar'dan Tunaboyu'na Türk dünyası'nda Ortak Yanışlar (motifler)
Kültür Bakanlığı Ankara 2001-Acar,
BELKIS Balpınar Kilim, Cicim, Zili, Sumak :Türk Düz Dokuma Yaygıları Eren Yayınları İstanbul 1982
DENİZ, Bekir 9751610613 Ayvacık (Çanakkale) Yöresi Düz Dokuma Yaygıları :(kilim-cicim-zili) Atatürk Kültür Merkezi Ankara 1998
Türk El Dokuması Halılar :Katalog = Turkish Handwoven Karpets Kültür Bakanlığı Ankara 2005
DENİZ, Bekir 9751612829 Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları AKM Ankara 2000
DURUL, Yusuf Baraj Gölü Çevresi Dokuma Sanatları ODTÜ Ankara 1969
ONUK, Taciser 9751616816 Şanlıurfa Karakeçili Kilimleri Atatürk Kültür Merkezi Ankara 2003
GÖRGÜNAY Kırzıoğlu, Nerim 9757878030 Türk Halk Kültüründe Doğu Anadolu Dokumaları ve Giysileri Volkan Matbaacılık Ankara 1994
BÜYÜKYILDIRIM, Nazmiye Ka Geleneksel Üretimden Organize Üretime Muğla El Dokumaları Ankara, 2000
SÖĞÜT, H. Esin Çorum Yağlık Dokumalarının Renk Desen ve Kompozisyon Özellikleri Ankara, 2001
ŞİMŞEK, Silvana Aydın Yöresi Kirkitli Düz dokumaları ve Çağdaş Tasarımlarda Uygulanışı Ankara, 2000
ERGENEKON, Cavidan Ankara İli Kirkitli El Dokumaları Satış Yerlerinde Pazarlanan Ürünler Ankara, 1986
KÜÇÜKTURAL, Zeynep Ayaş Yöresinde Bulunabilen Tenteneler Üzerine Bir Araştırma Ankara, 2000
KAHVECİ, Mücella Erzurum, Erzincan ve Bayburt İllerinde Üretilen Ehram Dokumaları Ankara, 1998
YALÇIN, Hatice Bartın Yazmacılık Sanatının Hatay Yöresi İpekli Dokumalarına Uyarlamalar Ankara, 1998
TEKİN, Ezgi Hakkari Kilim Dokumacılığı Üzerine Bir Araştırma Ankara, 1997
ERGÜRBÜZ, Kerime Giresun İl Merkezi ve Köylerinde Kadın Kıyafetleri, Kıyafetlerin Dokumaları Ankara, 1995
ŞENTÜRK, Sema Şile Bezi Dokuması ve İşlenmesi Ankara, 1995
BAŞARAN, Fatma Nur Çanakkale ili Biga ilçesi Pomak El Dokumaları ve Pomak Genç Kız Kıyafetleri Ankara, 1996
SAY, Nuran Marmaris Yöresi Dokumaları :Namazlağa, Ala Çuval, Ala Kilim Ankara, 1990
ERTEN, Belgin Karatepe Kilim Dokumaları Ankara, 1989
BALYEMEZ, Emine. Iğdır ili Kilim Dokumalarının Özellikleri ve Dokuyucu Görüşleri Gazi Üniversitesi Ankara, 2006
-KAYA, Firdevs,
-ERGENEKON, Cavidan. Mekikli El Dokumacılığı, Gazi Üniversitesi Ankara, 1989