Unsurun Adı:
Tel(li) Şırak ve Koraz Telleme
Unsurun Bilinen Diğer Adları: ---
Unsuru Uygulayan Grup, Topluluk ve Kişiler:
Eskişehir’e yerleşen Kırım ve Balkan göçmenleri ( Kıpçak Türkleri, Tatarlar)
Kırım Türklerinin göç hikayesi Osmanlı Devletinin son dönemlerine, 19. yüzyılın sonunda gerçekleşen Osmanlı–Rus savaşlarına uzanır. Uzun bir dönemi kapsayan savaşın etkisiyle Kırım’dan, Balkanlar’dan ve Kafkasya’dan göç etmek durumunda kalan halkın büyük çoğunluğu Osmanlı hükümetinin desteği ile Anadolu topraklarına yerleştiler. Göç edenlerin bazıları Balkan toprakları üzerinden bazıları da gemi yolu ile Osmanlı topraklarına göç ettiler. Genellikle Trakya ve Bursa, Ankara, Eskişehir illerine yoğun olarak yerleştirilmişlerdir.
Eskişehir ilinde Kırım göçmenlerinin kurduğu ilk köylerden Seyitgazi ilçesine bağlı Aksaklı ile Çifteler ilçesine bağlı Ilıcabaşı köylerinin mazisi 1858-1860 yıllarına kadar uzanır. Bu tarihten sonra da devam eden göçlerle Eskişehir’e gelip yerleşen Kırım Türkleri 33 köyün ve belli başlı bazı mahallelerin de kurucusu olmuşlardır. Işıklar Mahallesi, Ömerağa Mahallesi, Mamure Mahallesi, Hacıseyit Mahallesi, Şeker Mahallesi, İhsaniye Mahallesi ve Kırım Caddesi Kırım göçmenlerinin yerleştirildikleri alanlardır.
Unsurun Kısa Tanımı:
Eskişehir’e Kırım ve Balkanlar’dan göçen Kıpçak Türklerinin düğünlerinde , erkek tarafında düğünün başlaması esnasında yapılan gelenektir.
Tel Şırak Telleme: Erkek tarafına genç yeni evli erkekler ( kırcımanlar -35-45 yaş arası erkekler) davet edilir. Çeşitli ikramlar eğlence esnasında “Tel Şırağı” hazırlamaya başlarlar. Yarım turp veya kavunu terazi şeklinde sopanın iki ucuna hareket edecek şekilde iplerle bağlanır. Üzeri renkli elişi kağıtları ile süslenir. Sabaha karşı süslenen şırak düğün evinde diğer misafirlere gösterilerek eğlenti yapılır. Sabah tellenen şırak bir genç ve bir erkek çocuğu ile hediyeler eşliğinde kız tarafına gönderilerek düğünün başladığı ilan edilir. Şırağın anlamı ışıktır. Tellenen şırakta evin ışığı olan kadını temsil eder.
Koraz (Horoz) Telleme:
Şırağın gönderildiği sabah erkek tarafının genç kızları düğün evine kahve dövmeğe çağırılır. Düğün başlar. Genç kızlar sembolik olan horozun gövdesini kağıt ya da kumaşlarla oluştururlar. Horoz başı yapımında bazen kesik horoz başı, kazığa çakılmış bir elma ve ağzına yerleştirilen sigara bazen de kağıttan yapılmaktadır. Gövde her renkten kıvrılarak kesilen elişi kağıtlarının kat kat toplu iğnelerle tutturulmasıyla oluşturulur. Tellenen horoz büyük bir tepsinin ortasına yerleştirilir ve etrafı kuruyemiş ve bozuk paralarla doldurulur. Tepsinin kıyıları renkli şifonlarla tutturulur. Horoz tellemeyi tamamlayan kızlar düğün evinin bahçesinde tepsiyi elden ele dolaştırıp eğlenirler. Horoz telleyen kızlara katlama ve paklava ikram edilir.
Unsurun Coğrafi Dağılımı:
Eskişehir ilinde merkezde ancak özel günlerde( Tepreş Şenlikleri) ve derneklerin toplantılarında yapılmaktadır. Köylerde bu gelenek bilinmesine rağmen gittikçe düğünlerde uygulayan sayısı azalmıştır. Bunun sebebi, düğünlerin eskisi gibi 3 gün sürmemesi ve köylerde ikamet edenlerin sayılarının azalmış olmasıdır. Sivrihisar ilçesine bağlı Ortaklar köyünde düğünlerde halen yapılmaktadır.
Unsurun Korunmasına yönelik olarak koruma önlemleri:
Kırım ve Balkan Türkleri Dernekleri tarafından bu gelenek, yapılan etkinlikler de (Tepreş Şenlikleri gibi) gösteri olarak gelecek kuşaklara aktarılmalıdır.
Konu ile ilgili ilde bulunan kurum/kuruluşlar (üniversitelerin ilgili bölümleri, araştırma merkezi, enstitü, sivil toplum kuruluşları):
Eskişehir Kırım Derneği,
Eskişehir Kırım Halkbilim Araştırma Gençlik ve Spor Kulübü Derneği,
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Halkbilim Araştırma ve Uygulama Merkezi,
Anadolu Üniversitesi Halkbilim Araştırmaları Merkezi,
Eskişehir Kız Teknik Olgunlaşma Enstitüsü Araştırma Bölümü.
Unsur ile ilgili bugüne kadar ilde yapılmış faaliyetler:
Kırım Dernekleri Tepreş Şenliklerinde ve özel günlerde sık olmamakla birlikte gelenekle ilgili sembolik çalışmalarda bulunmaktadır. Olgunlaşma Enstitüsü Araştırma Bölümünde de araştırması yapılmıştır.
Unsur ile ilgili elde bulunan yayınların listesi:
ÖNDER (AKTAŞ) ,Ayşe "Koraz Telleme ve Telli Şırak" KIRIM DERGİSİ, sayı 4, yıl 1, temmuz-ağustos-eylül l993,shf. 26
ÖNDER (AKTAŞ) ,Ayşe "Kırım Türklerinde Doğum ve Ölüm Gelenekleri", KIRIM DERGİSİ, sayı, 4, yıl 1, temmuz-ağustos-eylül l993, shf, 24-25
ÖNDER (AKTAŞ) ,Ayşe "Kırım Türklerinde Akraba Evliliği", KIRIM DERGİSİ, sayı 10, yıl 3, ocak-şubat-mart l995, shf. 20-21
KIRIMLI ,Hakan, “Kırım Tatarları Milli Kimlik ve Milli Hareketler (1905-
1916)”,1996
KARTAL , Prof.Dr. Bilhan , “ Eskişehir’ de Bir Hemşeri Derneği: Kırım Derneği Göç Üzerine”
AKPINARLI, H. Feriha Kırım el sanatlarının dünü ve bugünü, VIII, 328 s. : resim.
SAYDAM, Abdullah,Kırım ve Kafkas göçleriVII, 235 s.
GENCE, Canan (1997). "Kırım Türk El İşlemeleri" Mozaik, Sayı:23, s.58-60, İstanbul.
KIRIMTAYLI , Dilara, “Kırım Kadınlarında Kıyafet” Kırım Dergisi Temmuz- Ağustos -Eylül 1997.
DELİDUMAN, Canan (1998). "Geleneksel Kırım Türk Kıyafetleri" Kozalak,
Orman Bakanlığı Yayınları, Sayı:6, s.6.
CRİMEAN TATARS. Vcd
ASANOVA , FATİME, Qırımtatar Dekorativ- Ameliy Sanat (XIX-XX ASIR) 2001.
Türkyılmaz, Fatma Kırım-Tatar-Başkurt Türkçelerinde isim Ankara, 1999
Ülküsal, Müstecib Dobruca'daki Kırım Türklerinde atasözleri ve deyimler Türk Dil Kurumu Ankara 1970
Taymas, Abdullah Battal Kazan Türkçesinde atasözleri ve deyimler :açıklamalar-düşünceler-sözlü Türk Dil Kurumu Ankara 1968
Akçokraklı, Osman Kırım'da Tatar damgaları Kırım Dergisi Ankara 1996
Gökbilgin, M. Tayyib Rumeli'de Yürükler, Tatarlar ve Evlad-ı Fatihan İstanbul Üniversitesi Edebiyat İstanbul 1957
Vasary, Istvan. 0521837561 Cumans and Tatars :Oriental military in the pre-Ottoman Balkans, 1185- Cambridge University Press Cambridge ;New 2005
Erkan, Süleyman Kırım ve Kafkasya göçleri :1878-1908 : Tatarlar, Çerkezler, Abhazlar, KTÜ Trabzon 1996
Aydıngün, Ayşegül. Kırım Tatarlarının vatana dönüşü :kimlik ve kültürel canlanma Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Ankara 2004
Kırımlı, Hakan Kırım tatarlarında milli kimlik ve milli hareketler :1905-1916 Türk Tarih Kurumu Ankara 1996
Hatif, Osman Kemal Gökbayrak altında milli faaliyet :1917 Kırım Tatar milli istiklâl hare Kırım Türkleri Kültür ve Yardı Ankara 1998
Hablemitoğlu, Necip Kırım'da Türk soykırımı IQ Kültür Sanat Yayıncılık İstanbul 2003
Deliömeroğlu, Yakup
Tatarlar ve Tataristan Mavi Ofset Ankara 1997
Akca, Göksel Tılsımlı ekiyetler (sihirli hikayeler) metni üzerinde Tatar Türkçesini Ankara, 2000
Ertane-Baydar, Arzu Sema Eskişehir ve yöresi Kırım Tatar ağzı Ankara, 1999
Yüksel, Zülal Polatlı kerç ve çongar tatar ağızları Ankara, 1985
Kaynak Kişiler:
-Sebila Erten
-Aysel Köse
-Fatma Esengül
-Suzan Baykal (Surlu)
-Meliha ÖZKIRIM
Video izle