ESKİŞEHİR İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ

Sivrihisar Beş Bacalı Kilim - 2009

 
Unsurun Adı:
Sivrihisar Beş Bacalı Kilim
 
Unsurun Bilinen Diğer Adları:
Unsuru Uygulanan Grup, Topluluk ve Kişiler 
Sivrihisar’ın kuzeyinde yer alan Karaburhan, Sarıkavak, Dümrek, Zey ,güneyinde    Yeni Doğan, İlyaspaşa köylerinde kadınlar tarafından dokunmaktadır.
 
Unsurun Kısa Tanımı:
Sivrihisar’ın en tipik ve en tanınmış seccade örneklerindendir. Bu kilim seccadenin tasavvuftaki beş merhaleyi anlattığı, insan ruhundaki arınmayı gösterdiği söylenmektedir.
 
Renkler olgunlaşmış ulvi bir uyum sağlamıştır. Çok ince bir işçilik hakimdir. Kilimin dokumasına  dişemekle başlanmaktadır. Üç sıra çubuktan sonra geniş bir su bulunur. Bordür süslemesine bölgede etek aynası denmektedir. Bordürde kullanılan süsleme motifine boynuzlu ayna denmekte olup, onun içinde de “Selvi” bulunur. Selvinin içine bir “Bödelek” yerleştirilmiştir. Kilimin yan kenarında testere dişi gibi “Kenar Suyu” vardır. Yan bordürler de “Etek Aynası”nın aynı biçimde süslemişlerdir.
 
Yan bordürler ana desenden parmaklı dikey çizgilerle ayrılmıştır. Bu parmaklı ayırmaçlardan dört ayrı baca çıkar. Ortada bir düzlük bırakarak birer “büyük gagak” yaptıktan sonra birleşirler. Bunlar dört ayrı bacayı meydana getirirler. Bir de etek aynasının ortasından çıkan baca vardır. Beraberce beş bacayı teşkil ederler. 1,3,4 ve 5’inci bacaların içinde “Koç İçi” denilen desen vardır. Desen üst üste üç aynadan meydana gelir. Ortadaki aynanın boynuzlu ayna olduğu dikkati çeker. Yine koç içindeki bu aynalara “Kutu” da denilmektedir. Koç içinde kullanılan ”Akıtma” denilen bir motifin arınmayı simgelediği söylenmektedir. İkinci bacanın tamamının, diğerlerinin kısmen “Kabak Ayna”, “Top”, “Kedi Ayağı”, “Kurt İzi” gibi motiflerle doldurulduğu görülmektedir.
 
Renkleri tamamen doğal boyalardan yapılmaktadır. Kırmızı renk boya çilinden, mavi renk indigodan, yeşil renk eynik otundan, kahverengiler ceviz meyve kabuğundan, sarılar kurt odunundan elde edilir.
 
Bacalı kilimin deseni Sivrihisarlılarca Sivrihisar Kalesi’ne atfedilmektedir. Kale kuşatılmış, günlerce muhasara altında kalmış, ancak ele geçirilememiştir. Ele geçirmek için bir Türk kızının kasıtlı olarak düşmana esir düşmesine karar verilir. Kıza belli simge ve işaretler öğretilir. Her simge ve işarete belli anlamlar verilmiş ve bu simgelerle işaretleri kullanarak kalenin planını bir kilime dokuması istenmiştir.    Bu dokunan kilimlerden biri nasılsa kale dışına çıkacak ve Türkler bunu ele geçireceklerdir. Böylece kilimin desenlerinden nerede oklu, nerede atlı askerlerin bulunduğu öğrenilecek, bu plana göre saldırı düzenlenecektir.
Kız, kale çevresinde dolanarak düşmana esir düşer. Kaleye giren kız, hemen ağacını (tezgâhını) hazırlar, subay ve askerlere kendilerine kilim dokuyacağını söyleyerek  ip sağlar. Bu arada kalenin içinde gezerek planı kafasında oluşturur. Kalenin planını simge ve işaretlerle anlatan desenleri kale planına göre yerleştirip kilimleri dokur. Düşünüldüğü gibi bu kilimlerden kale dışına çıkan olur. Kilimi ele geçiren Türkler, simge ve işaretleri çözümleyerek saldırı planı hazırlarlar. Kalenin içini adım adım öğrenen Türkler saldırıya geçerler ve bir türlü ele geçirilemeyen kale “Bacalı Seccade” sayesinde fethedilir.
 
Unsurun Coğrafi Dağılımı
Sivrihisar’ın kuzeyinde yer alan Karaburhan, Sarıkavak, Dümrek,
Zey ,güneyinde    Yeni Doğan, İlyaspaşa köylerinde dokunmaktadır.
 
Unsurun Korunmasına Yönelik Olarak Önerilen Koruma Önlemleri
-İlçe Belediyesi, İlçe Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğü ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı  işbirliği ile kilim dokuma kurslarının açılması ve gençlerin ve ev hanımlarının bu konuda özendirilmesi,
-Dokunan  kilimlerin  pazarlamasının ve  dokuyan  kişilere  gelir  kaynağı  olmasının sağlaması
 
Konu ile ilgili ilde bulunan kurum/kuruluşlar (üniversitelerin ilgili bölümleri, araştırma merkezi, enstitü, sivil toplum kuruluşları)
-Sivrihisar İlçe Belediye Başkanlığı
-Sivrihisar İslami İlimler Vakfı
-Sivrihisar İlçe Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğü
 
Unsur ile ilgili bugüne kadar ilde yapılmış faaliyetler
-Sivrihisar  İslami İlimler Vakfı mevcut  kilimlerin fotoğraflarını  çekerek envanterini çıkartmıştır.
-İlçe Müftülüğü  camideki  kültürel ve  tarihi  değerleri  olan  kilimleri  koruma  altına almıştır.
-Sivrihisar İlçesi Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğü tarafından 11 Ekim–29 Mayıs 2009 tarihleri arasında açılan “Yöresel Kilim Dokuma Kursu” devam etmektedir.
 
Unsur ile ilgili elde bulunan yayınların listesi
 
ACAR, Belkıs
Balıkesir Yüncü Yörükleri
Yapı Kredi Yayınları  Sanat Dünyamız Dergisi Sayı:18  İstanbul, 1980
 
(ACAR) BALPINAR, Belkıs
Kilim, Cicim, Zili, Sumak, Türk Düz Dokuma Yaygıları  İstanbul,  1982
 
DURUL, Yusuf
Türk Kilim Motifleri
Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları Sayı 62 Ankara, 1987 
 
BAYRAKTAR, Suzan         
Eskişehir ve Çevresi Halı Kilim ve Düz Dokuma Yaygıları
Vakıflar Dergisi XXI , 1990
 
ERBERK, Güran 
Kilim Kataloğu No:1
Selçuk A.Ş. Yayını  İstanbul, 1990
 
GÖRGÜNAY KIRZIOĞLU, Prof.Dr. Neriman
Eşme Kilimleri
Atatürk Kültür Merkezi Yayını Sayı:78
Ankara. 1994
 

 1.Uluslararası Eşme Kilim Festivali Sempozyumu Bildirileri
Turizm Geliştirme Vakfı Yayını
Ankara, 1995
 
ÖZÜDOĞRU, Şerife
Silifke ve Sivrihisar Yörüklerinde Kilim,Peşkir ve Kuşak Örnekleri
Anadolu Sanat
Nisan 1996, Sayı 5, Sayfa 156-172         
 
BARAZ, Nesrin
Eskişehir’in Halkbilimsel Değerleri – I  s.61-63
Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1181
Eskişehir, 2000
 
AYTAÇ, Çetin
El Dokumacılığı
Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları
İstanbul, 2000
 
KESKİN, Orhan
Bütün Yönleriyle Sivrihisar,    s.114-118
İstanbul, 2001